Metryki Wołyń

  Objaśnienia i kontekst historyczny do Wykazu spowiadających się w 1855 r. żołnierzy     wyznania rzymskokatolickiego z pułków rosyjskich stacjonujących w okolicy stolicy Gruzji

       Wskutek rozbiorów znikła z mapy Europy Rzeczpospolita Obojga Narodów. Największa jej część  przypadła Imperium Rosyjskiemu, a wielu Polaków trafiało do armii rosyjskiej.

       W 1855 r. na terenie Kaukazu, w tym  także  należącej wówczas do Cesarstwa Rosyjskiego Gruzji, stacjonowała grenadierska dywizja piechoty wchodząca w skład Kaukaskiego Okręgu Wojskowego. Dywizja składała się z dwóch brygad, a każda brygada z dwóch pułków, po około 2400 żołnierzy w pułku. Z kolei każdy pułk obejmował 17 rot (polski odpowiednik to kompania) -  16 rot liniowych i 1 rotę, w której byli żołnierze służb gospodarczych i lazaretowych (sanitarnych). Każda rota liczyła po około 140 żołnierzy. W rocie było 4 oficerów: kapitan – dowódca roty, porucznik – zastępca dowódcy roty i dwóch poruczników – dowódców półrot (plutonów, na jakie dzieliła się kompania) lub jeden porucznik i jeden chorąży (uważany za stopień oficerski).[1] 

 pułk grenadierów – doborowa jednostka wojskowa przeznaczona do ataków na bagnety składająca się z dobrze zbudowanych piechurów wyposażonych w karabiny z bagnetami                                              

pułk jegrów – jednostka wojskowa złożona ze strzelców wyborowych używana do zadań rozpoznawczych                                                                                                                                    

fizylier - żołnierz piechoty uzbrojony w lekką strzelbę                                                                       

sztabskapitan –  w Rosji carskiej stopień oficerski pośredni pomiędzy porucznikiem i kapitanem  

feldfebel – podoficer,  sierżant                                                                                                                   

tambormajor – kapelmistrz orkiestry wojskowej.

W Tbilisi i okolicy prawdopodobnie  (jak to wynika ze spisów spowiadających się w 1855 r.) stacjonowały roty z pułku grenadierów Wielkiego Księcia Konstantego Mikołajewicza, a także roty z pułku erewańskich karabinierów Wielkiego Księcia, następcy tronu, Aleksandra Mikołajewicza i pułk muszkieterów generała feldmarszałka Iwana Fiedorowicza Paskiewicza (1782 – 1856), księcia warszawskiego.

Iwan Fiedorowicz Paskiewicz w 1827 r. odniósł zwycięstwo w bitwie pod Jelizawietpolem i zdobył dla Rosji Erewań i Nachiczow w Armenii, a następnie ruszył na Teheran, zmuszając Persję do zawarcia niekorzystnego dla niej pokoju. W nagrodę w 1828 r. otrzymał od cara Mikołaja I dziedziczny tytuł hrabiego erewańskiego. Za zdobycie Warszawy w 1831 r. otrzymał w 1832 r. od cara tytuł -  księcia warszawskiego. W latach 1832 – 1856 był namiestnikiem Królestwa Polskiego. Za wierną służbę otrzymał dawną polską królewszczyznę Homel (dzisiaj na Białorusi), gdzie wybudował pałac i przywiózł tam z Warszawy pomnik księcia Józefa Poniatowskiego.  

Książę Konstanty Nikołajewicz był synem cara Mikołaja I i księżniczki pruskiej Charlotty Hohenzollern (ros. Aleksandra Fiedorowna).  W latach 1825 – 1831 był królem Królestwa Polskiego.   Jego brat Książę Aleksander Nikołajewicz  w latach 1855 – 1881 był cesarzem Wszechrusi, królem Polski i wielkim księciem Finlandii.        

                W latach 1830 – 1856 Rosja prowadziła wojnę z góralami kaukaskimi o Czeczenię i Dagestan. Przywódcą górali był Imam Szamil, a wojskami rosyjskimi dowodzili: pułkownik Preobrażeński, kniaź Barjatyński i generał Argutyński.  W latach 1837 – 1845 dowódcą Rezerwowej Brygady Grenadierów na Kaukazie był gen.- lejt. Andrzej Szymborski (1792 – 1886). Od 1847 r. do 1849 r. gubernatorem wojennym gruzińskiej prowincji  Kutaisi był gen. – lejt. Konstanty  Bielawski (1802 – 1857), który później,  w latach 1849 – 1850, został dowódcą dywizji piechoty.

Wiosną  1854 r. Szamil wraz z  5 tysiącami piechoty i 7 tysiącami jazdy przerwał linię Moskali, zajął Kachetię - prowincję Gruzji - i zagroził Tyflisowi (Tbilisi). Jednak nie otrzymawszy umówionego wcześniej wsparcia od dowodzących wojskami tureckimi, wycofał się wraz z wziętymi łupami. Zabrał też do niewoli księżniczki niegdyś panującego domu w Gruzji, za uwolnienie których uzyskał: uwolnienie będącego w niewoli u Moskali syna Dżemał-Eddina i czterdzieści tysięcy rubli w srebrnej monecie.    

W latach 1853 – 1856 trwała wojna krymska. Car Mikołaj I, dążąc do opanowania Morza Czarnego i korzystając ze słabość Turcji, w 1853 r. zajął Krym. Jednak nie na długo. Na pomoc Turcji przyszli Francuzi, Anglicy, Austriacy i Prusacy, którzy widzieli zagrożenie swoich wpływów w tym rejonie i uznali, że udział ich w wojnie przyniesie im korzyści. Wojna skończyła się klęską Rosji, podpisaniem niekorzystnego dla niej traktatu pokojowego i wycofaniem  wojsk rosyjskich z Krymu. Największy port na Krymie Sewastopol zyskał szczególny status miasta wolnego.   

Poniższy wykaz powstał na bazie przetłumaczonych z języka rosyjskiego spisów spowiadających się w 1855 r. żołnierzy wyznania rzymskokatolickiego z Grenadierskiej Brygady Piechoty, przechowywanych w Archiwum rzymskokatolickiej parafii p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Tbilisi w Gruzji. Wobec braku informacji o narodowości spowiadających się, u wszystkich podano polskie odpowiedniki imion z wyjątkiem tych, których nie udało się ustalić.

Danuta Wojtowicz